व्याकरण १.६

व्याकरण भाग ६-----जोडाक्षरे 

     

आज आणखी दोन शब्दांबद्दल विचार करू या.

द्वितीय आणि  उद्धार  असे दोन शब्द आहेत की ज्यांचे जोडाक्षर लिहताना भल्याभल्यांचा गोंधळ उडतो, यात नेमका अर्धा ( हलंत)कोण ? द्वितीय मध्ये द् की व् ? आणि  उद्धारमध्ये द् की ध् ? या गफलतीमुळे मग लेखन चुकत जाते बघा. परंतु  थोडे मूळ समजून घेतले तर या चुका होणार नाहीत. 

द् आणि  ध जेव्हा एकत्र येतात तेव्हा द हलंत म्हणजे अर्धा 'द्' आणि  ध हा पूर्ण असतो. मराठीत पोटातील अक्षर  हे पूर्ण समजायचे असते. म्हणून  द् च्या पोटात ध लिहावे.जसे की- द्ध... इथे दिसताना आपल्याला  अर्धा ध् दिसतो व द् हा पूर्ण दिसतो. पण द चे खालील शेपूट हे द चे नसून पूर्ण  ध चे आहे व वर अर्धा द आहे. म्हणून  हे द्ध असे दिसते. ते तसेच लिहावे. नाहीतर 'द् ध' असे सुटे वर्ण लिहावे.

     म्हणून  उद्धार हा शब्द  उ+द्+धा+र असा क्रम लक्षात ठेवून लिहावा म्हणजे चुकणार नाही. 

दुसरे उदा.-- आम्र...यात  र साठी दिलेली तिरपी रेघ हा अर्धा र दर्शवतो. व म हा पूर्ण दिसतो. पण तसे नाहीय. इथे आ+म्+र म्हणजे  म हा अर्धा व र हा पूर्ण आहे. म्हणून  म च्या पोटात र  लिहलेला आहे . 

तसाच आग्रह..आ+ग्+र+ह..

प्रथम.,आक्रीत वगैरे असेच लिहावे..अनुक्रमे प्+र......

                                                             क्+री

पोटातले अक्षर हे पूर्ण असते हे फक्त ध्यानात ठेवावे.

अजून काही उदा.--- 

शु+द्+ध=शुद्ध  

बु+द्+ध= बुद्ध

उ+द्+ध+व=उद्धव

इथे द्ध यायला हवे. ध्द असे नको.इथे ध च्या लेखनाच्या जागेत फरक दिसतो..पण तो क्रमानुसार आहे. ध्द असे लिहिले तर ध अर्धा व द पूर्ण  होईल. आपल्याला  द् अर्धा व ध हा पूर्ण पाहिजे. म्हणून  द्ध असाच लिहावा. ध हा द च्या पोटात(द्ध) लिहावा. ध्द असे लिहू नये.

तसेच द्वितीय मधला द्व..इथेही आपल्याला  द् अर्धा आणि  व पूर्ण  पाहिजे. म्हणून द च्या पोटात व लिहावा.उदा.--द्विज, द्वापार,द्वंद्व वगैरे...आधी द् लिहावा मग व . तेव्हा द्व असे दिसेल. व्द असे लिहू नये. असे लिहिले तर व् अर्धा आणि  द हा पूर्ण  होईल. जे पूर्ण  अक्षर  लिहायचे ते खालच्या भागाला "द्ध / द्व " असे दिसेल. "ध्द /व्द"  असे वरच्या भागाला नाही.

एकतर द्ध / द्व  असे जोडाक्षर लिहावे ..नाहीतर , द् ध/  द् व असे सुटे वर्ण लिहावे..हल्ली असेच सुटे लिहतात. पण ध्द /व्द असे अजिबात लिहू नये. शुद्धलेखन चुकेल.

  लिहून बघा. कारण शुद्धलेखन  हा आग्रह न राहता ती सवय व्हायला पाहिजे.

आणि  काही जोडाक्षरे आहेत..ते पुढील भागात........

....डाॕ. वसुधा वैद्य