व्याकरण १.७

व्याकरण भाग  ( ७)....जोडाक्षर 

      अनेक शब्दांत स्र हे जोडाक्षर येत असल्याने विद्यार्थी असो वा मराठीचे अनेक शिक्षक /प्राध्यापक /कवी/लेखकसुद्धा स्र आणि  स्त्र दोन्हीही शब्द सारखेच उच्चारतात आणि  तसेच सारखे लिहितातही. दिसण्यात जरासे साम्य असल्याने व दोन्हीचे उच्चार सारखेच केल्या जात असल्याने हे दोन्हीही शब्द सारखेच लिहिले जातात आणि  इथेच शुद्धलेखन चुकते.

     स्र आणि  स्त्र यातला वेगळेपणा समजून घेणे महत्त्वाचे ..जरी दिसण्यात सारखे भासत असले तरी ते सारखे नाहीत.

पहिल्या स्र मध्ये स्+र् (=स्र)  असे दोनच वर्ण आहेत. म्हणून  उच्चारातही केवळ स् र् हे दोनच वर्ण घ्यावे. स्र असलेले पुढील शब्द लक्षात ठेवले तर अधिक स्पष्ट होईल,,

सहस्र...दशसहस्र...सहस्रावधी...सहस्रबुद्धे...सहस्ररश्मी...अजस्र....हिंस्र...,रक्तस्राव..स्रोत वगैरे..यात स्+र् असाच उच्चार करून  स् च्या पोटात पूर्ण र लिहावा...

      दुसऱ्या स्त्र मध्ये स्+त्+र (=स्त्र)  असे तीन वर्ण आहेत. याचा उच्चार स् त् आणि  र मिळून स्त्र असा करावा आणि  तसाच लिहावाही.

अस्त्र..शस्त्र..निःशस्त्र...स्त्री  या शब्दांत अर्धा स्  .,अर्धा  त्   आणि  पूर्ण र आहे....

पहिल्या ठिकाणी  स् आणि  र् असे दोनच वर्ण आहेत तर दुसऱ्या ठिकाणी  स् त् आणि  र असे तीन वर्ण आहेत..तर असे उच्चार करून त्याचे वर दिलेले शब्द लक्षात ठेवले तर स्र आणि  स्त्र चुकणार  नाही. फक्त  लिहिताना मनात जाणीवपूर्वक उच्चार करावा...

मला वाटते आता हिंस्र..अजस्र..सहस्र...स्रोत आणि  

अस्त्र..स्त्री  या शब्दात गोंधळ उडणार नाही..हो ना ?

कारण #शुद्धलेखन_हा_आग्रह_न_राहता_ती

#सवय_झाली_पाहिजे.

डॉ वसुधा वैद्य